Het meemaken van een ingrijpende of ontwrichtende ervaring betekent niet meteen dat je een ervaringsdeskundige bent. Maar die persoonlijke ervaring is wél een voorwaarde om er één te worden. Wij zien een ervaringsdeskundige als iemand die in staat is zijn persoonlijke kennis en ervaringen – en die van anderen – over te dragen of deze voor anderen in te zetten. Vanuit zijn unieke perspectief is de rol van een ervaringsdeskundige is niet alleen cruciaal voor lotgenoten maar voor ons allemaal.
De ervaringsdeskundige en lotgenoten
Een ervaringsdeskundige heeft het allemaal al eens meegemaakt en kan zijn eigen verhaal goed onder woorden brengen; dat schept vertrouwen. Hij heeft diverse obstakels en belemmeringen overwonnen en zijn nieuwe situatie gerelativeerd en geaccepteerd. Met de opgebouwde ervaringskennis hebben ervaringsdeskundigen een natuurlijke autoriteit en zijn vaak de kartrekkers van een zelfhulp- of lotgenotengroep. Voor lotgenoten zijn ervaringsdeskundigen een rolmodel. Hierdoor zitten zij in de unieke positie om lotgenoten te kunnen ondersteunen bij het herpakken van de regie op hun leven. Dit is een essentieel inzicht voor professionele hulpverleners, ambtenaren en beleidsmakers. Niet alleen omdat ervaringsdeskundigen een toegankelijke informatiebron zijn, maar ook omdat lotgenoten iets sneller aannemen van een gelijkgestemde dan professionals. Daarmee is een ervaringsdeskundige een cruciale schakel tussen lotgenoten en professionals.
Het gemis van herkenning
Een belangrijk element dat mist bij professionele hulp is herkenning. De professional heeft niet het probleem dat de ander heeft, of dat nu een handicap is, in een schuldsaneringstraject zitten of uitgevallen zijn door een burn-out. Lotgenoten bieden elkaar eenzelfde referentiekader en dat mist hier. Sterker nog, hulpverleners wordt – ondanks hun goede intenties – vaak verweten dat zij iemand reduceren tot zijn probleem in plaats van de persoon als geheel. Ervaringsdeskundigen begrijpen dit als geen ander en laten lotgenoten inzien én voelen dat zij meer zijn dan hun probleem. Het behouden van de eigen autonomie zien ervaringsdeskundigen als cruciaal voor het herstelproces. Er wordt gekeken naar datgene wat de persoon zelf het belangrijkste vindt. De deelnemer blijft verantwoordelijk voor de eigen keuzes en tempo en wordt hiermee onderdeel van zijn eigen oplossing.
‘Ervaringsdeskundigheid moet en kan nog veel meer worden ingezet’
Minister Hugo de Jonge
De ervaringsdeskundige en onze samenleving
Lotgenotencontact en de inzet van ervaringsdeskundigen is de derde pijler van informele zorg naast mantelzorgers en vrijwilligers. De kennis en ervaring van zelfhulp- en lotgenotengroepen en in het bijzonder ervaringsdeskundigen wordt nog veel te weinig benut. Naast het feit dat deelnemers zich aantoonbaar beter gaan voelen, bespaart het de maatschappij ook nog eens veel geld. In België wordt drie keer zo vaak een beroep gedaan op ervaringsdeskundigen en in Duitsland zo’n 15 keer.
Ook al valt er nog veel te winnen door gemeenten, beleidsmakende instanties en zorgverzekeraars als het gaat om het inzetten van ervaringskennis, het belang wordt zeker wel onderkend. Er gaan stemmen op om, naast vrijwillige inzet van mensen als ervaringsdeskundige, ook van deze belangrijke functie een opzichzelfstaand erkend beroep te maken. Ook groeit het aantal opleidingen voor ervaringsdeskundigen. En vooral dat laatste vind ik belangrijk. Want het trainen en opleiden van mensen die anderen helpen weer actief mee te doen met de maatschappij is goud waard. En daar worden we allemaal beter van.
